U ravni Svetog Predanja Crkve koja se odnosi na njenu pisanu riječ, u Žitijima Svetih, o Svetom novomučeniku Stanku nalazi se samo kratak zapis o Svetom Stanku Čobaninu, zabilježen od strane Svetog Ave Justina Popovića u vrijeme dok su svete mošti Stankove počivale u Gornjem manastiru ostroškom. On glasi ovako: „Dečaka Stanka, koji čuvaše ovce u nikšićkom kraju Crne Gore, ubiše Turci kod ovaca za veru hrišćansku 15. septembra 1712. godine. Njegove svete i netljene mošti – dve posvećene dečije ručice, počivaju u Gornjem manastiru Ostrogu, u crkvici Časnog Krsta, gde se podvizavao Sveti Vasilije Ostroški. O mučeničkoj končini Stankovoj postoji zapis u Gornjem Ostrogu (u kivotiću gde mu počivaju Svete i netljene ruke)“ (Arhimandrit dr Justin Popović, Žitija Svetih za april, Beograd, 1973, 456).
Međutim, u toku kasnijih istraživanja koja su rađena sa ciljem pi- sanja opširnijeg žitija Svetog novomučenika Stanka, zapis u kivotiću koji pominje Sveti Ava Justin, nije pronađen. (Istraživanja je obavljao, sa blagoslovom Visokopreosvećenog Mitropolita Amfilohija, uvaženi istoričar, profesor Pedrag Vukić sa protosinđelom Pavlom Radusinovićem, u ljeto 2003. godine, na osnovu čega smo sačinili ovaj mali dodatak navedenom zapisu o Svetom novomučeniku Stanku; prim. prir) Ono što je istoriji poznato, a što se odnosi na godinu stradanja Svetog Stanka koja se u Žitijima navodi, to je da su Turci 1712. godine popalili Bjelopavliće, što obuhvata i izvjestan broj podostroških sela, odakle, prema lokalnom predanju, vodi porijeklo Sveti novomučenik Stanko. Lokalnih predanja o Svetom Stanku, prema pomenutom istraživanju, ima popriličan broj. Kao što je uvijek slučaj kada je u pitanju usmjeno narodno predanje, tako i ovdje imamo karakterističnu pojavu varijantnosti jednog predanja, te se Sveti Stanko negdje opisuje kao „sveto dijete“ obdareno neobičnim blagodatnim darovima, a negdje kao čobanče koje je htjelo da zaštiti svoje stado ovaca od Turaka koji su plijenili stoku i koje je tako postradalo. Među predanjima poznato je i jedno koje govori o odbijanju Svetoga Stanka da prestane da se krsti kada su mu Turci to naredili. To se dogodilo u vrijeme pomenute pohare Bjelopavlića, u kojoj su Turci sjekli i ubijali ljude, a izvjestan broj su namjeravali da presele u okolinu Sarajeva, u centralnu Bosnu i da ih nasilno prevedu u islam. Sveti Stanko nije htio da se poturči, i krstio se od užasa. Turci su mu naredili da prestane da se krsti. No, kako je Sveti Stanko nastavio pred njima da se krsti, oni mu najprije posjekoše ruke, a potom ga spališe u Veljoj pećini, na planini Nezbroj, koja se nalazi iznad podostroškog sela Podvraće. Prema predanju, u pomenutoj pećini spaljen je narod koji nije uspio na vrijeme da pobjegne i da nađe utočište od Turaka, pa kako ih Turci otkriše tako ih u Veljoj pećini spališe, a sa njima i Svetog Stanka. Mještani sela kasnije pronađoše njegove svete i netljene ruke i odniješe na Ostrog gdje se i do danas čuvaju.
Godine 2004. osveštan je, u slavu Božiju, hram Svetog novomučenika Stanka koji se nalazi iznad Donjeg ostroškog manastira, gdje su njegove svete netljene mošti prenijete i pred kojima se mole i poklanjaju bezbrojni hrišćani iz cijeloga svijeta, ištući pomoć i blagoslov Svetog novomučenika Stanka, čijim molitvama Gospod neka pomiluje i spase sav hristoljubivi narod.
Spomen Svetog novomučenika Stanka se praznuje 5/18. decembra.
Sa blagoslovom Visokopreosvećenog Mitropolita Amfilohija (Radovića),
u saradnji sa istoričarom Predragom Vukićem,
žitije Svetog Stanka Ostroškog sastavila monahinja Olimpijada (Kadić),
2017. godine
Preuzeto iz: “Služba i akatist Svetom novomučeniku Stanku Ostroškom”, Svetigora, Cetinje, 2019. godine
