U nedjelju prvu po Duhovima – Svih svetih, 14.juna 2020. ljeta Gospodnjeg, kada naša Sveta Crkva molitveno proslavlja Svetog mučenika Justina Filosofa i Prepodobnog oca našeg Justina Ćelijskog, saborno i molitveno bilo je u ostroškoj svetinji.
Svetu Liturgiju u crkvi Svete Trojice u Donjem Ostrogu služili su arhimandrit Miron, jerej Bojan Radunović paroh gornjepolimsko-gusinjski i jerođakoni Roman i Zosima.
Sabrani koji su se postom, molitvom i ispovješću pripremali, primili su Sveto Pričešće.
Na kraju bogosluženja prerezan je i blagosiljan slavski kolač koji je u slavu Božiju, a u čast Svetog Justina Ćelijskog pripremio Željko Knežević iz Nikšića.
Sveta Liturgija ranije jutros služena je i u Gornjem Ostrogu.
Danas se proslavljaju i Petrovske poklade uoči Petrovdanskog posta koji počinje sjutra.
ŽITIJE PREPODOBNOG JUSTINA ĆELIJSKOG
Otac Justin (Popović) rođen je na dan Blagovesti Presvete Bogorodice (25. marta, po starom kalendaru) 1894. godine, u Vranju, od pobožnih pravoslavnih roditelja Spiridona i Anastasije. Svetovno ime Blagoje dobio je po prazniku na koji se rodio. Otac Spiridonov, poznati pop-Aleksa, bio je najmanje sedmi po redu sveštenik iz stare porodice Popovića. I Spiridon je učio bogosloviju (dva razreda), međutim, otac ga je povukao iz škole te je on kasnije prisluživao u hramu i domaćim sveštenodejstvima, održavajući duh crkvenosti i pobožnosti u domaćinstvu u kome je rastao mali Blagoje. Majka Anastasija je iz ugledne domaćinske porodice iz okoline Vranja. Izrodili su osmoro dece, ali im je u životu ostalo samo troje: kćer Stojna i sinovi Stojadin i Blagoje.
Kao dečak često je sa roditeljima odlazio kod Svetog Oca Prohora čudotvorca u Pčinjski manastir i tamo bivao na molitvama i bogosluženjima, a jednom je bio i lični svedok čudesnog isceljenja Svetiteljevom božanskom silom majke mu Anastasije od teške bolesti. O dubokoj pobožnosti svoje majke i sam je kasnije često pričao, a iz njegovih beležaka objavljen je i potresni zapis o blaženom prestavljenju pravedne „sluškinje Božije Anastasije – Vaskrsnice, moje besmrtne darodavke“.
Osnovnu školu Blagoje završava u Vranju, da bi se potom, položivši prijemne ispite najvišom ocenom, upisao u devetorazrednu Bogosloviju „Sveti Sava“ u Beogradu (1905-1914). Nastavnici su mu Nikolaj Velimirović, Atanasije Popović, Veselin Čajkanović, Borislav Lorenc, Stevan Mokranjac… Poseban uticaj na Blagojev duhovni i obrazovni razvoj izvršio je veliki učitelj Sveti Vladika Nikolaj, koji je posebno zapazio i cenio njegovu ljubav prema bogoslovlju i nesumnjivu književnu darovitost.
Nameru Blagoja Popovića da primi monaški postrig po završetku Bogoslovije (u junu 1914. godine) omelo je opiranje roditelja i njihova molba Mitropolitu Beogradskom Dimitriju (Pavloviću) i Episkopu Niškom da ga ne zamonaše.
Odmah po izbijanju Prvog svetskog rata Blagoje Popović pozvan je u vojsku i, kao bogoslov, raspoređen u bolničku četu pri vojnoj bolnici „Ćele kula“ u Nišu. Krajem 1914. preboleo je pegavi tifus i bio na kratkom otpustu kod roditelja; od 8. januara 1915. ponovo je na dužnosti bolničara u Nišu, sve do povlačenja sa srpskom vojskom prema Kosovu i, zatim, preko Albanije. Strahote rata, beda i patnja izmučenih srpskih ratnika, sećanje na mučeništvo i žudnja za ohristovljenjem, pojačale su njegovu, dugo negovanu, odluku da primi monaški zavet.
U pravoslavnom hramu u gradu Skadru, uoči Svetog Vasilija Velikog, 31. decembra 1915/1. januara 1916. godine, arhimandrit Venijamin (Taušanović), potonji vladika braničevski, postrigao je mladog bogoslova Blagoja Popovića, zajedno sa Milanom Đorđevićem, kasnijim Episkopom Dalmatinskim Irinejem.
Mladi monah uzeo je ime Svetog Justina Mučenika i Filosofa (II vek posle Hrista), velikog apologete u istoriji hrišćanske patristike i značajnog filosofa hrišćanstva.
Na predlog mitropolita Dimitrija, docnijega Patrijarha Srpskog (1920-1930), Srpska Vlada šalje, januara 1916. godine, grupu mlađih i darovitih bogoslova, među njima i monaha Justina, na Duhovnu akademiju u Petrograd.
Justin Popović ostaće u Rusiji do juna 1916. godine, kada, usled nagoveštaja boljševičke revolucije i burnih događaja koji će uslediti, prelazi u Englesku, gde će ga Nikolaj (Velimirović), tada jeromonah, prihvatiti i upisati na jedan od koledža Oksfordskog univerziteta. Do 1919. godine otac Justin prošao je redovne studije teologije, ali diplomu nije dobio pošto mu doktorski rad Filosofija i religija F. M. Dostojevskog nije prihvaćen. U završnom poglavlju disertacije mladi doktorant je, naime, bio izložio oštroj kritici zapadni humanizam i antropocentrizam, osobito onaj u rimokatolicizmu i protestantizmu. Engleskim profesorima bilo je teško da takvu kritiku prime, pa su od njega tražili da svoje stavove ublaži i izmeni. Na zahtev profesora Justin Popović nije pristao, i tako se, početkom leta, vratio u Srbiju bez oksfordske diplome.
Već septembra 1919. godine, Sveti Arhijerejski Sinod Srpske Pravoslavne Crkve šalje Justina na Teološki fakultet Atinskog univerziteta, gde ostaje do maja 1921, na novo položivši sve potrebne ispite i stekavši doktorat iz pravoslavnog bogoslovlja na temu Svetog Makarija Egipatskog.
U međuvremenu, maja 1920, rukopoložen je za jerođakona, verovatno prilikom jednoga od kraćih dolazaka iz Grčke u Srbiju.
Po povratku u otadžbinu Justin Popović postavljen je za suplenta Bogoslovije „Sveti Sava“, premeštene tada iz Beograda u Sremske Karlovce. Tamo je od oktobra 1921. predavao najpre Sveto pismo Novoga zaveta, a zatim i Dogmatiku i Patrologiju. Potpuno se predavši prosvetiteljskom i poučiteljnom poslu, šireći pravoslavnu svetootačku metodologiju i svetosavsku prosvetu i kulturu, on je uneo niz plodotvornih novina u obrazovno-vaspitni život bogoslovije, potisnuvši oveštali sholastički i protestantsko-racionalistički metod nastave.
Godine 1922, 7. januara, na Usekovanje Svetog Jovana Krstitelja, patrijarh Dimitrije rukopoložio je, u Sremskim Karlovcima, jerođakona Justina u jeromonaha.
Profesori Karlovačke bogoslovije pokrenuli su 1922. Hrišćanski život, mesečni časopis za hrišćansku kulturu i crkveni život, koji ide među najbolje periodike ovoga opredeljenja kod nas. Prvih šest brojeva uredio je dr Irinej (Đorđević), potonji episkop dalmatinski, a od sedmog broja prve godine pa do kraja izlaženja (1927; izuzev brojeva 1-9 iz 1925) urednik časopisa prvenstveno je Justin Popović, uz koga je radio prof. Velimir Arsić. Poslednje brojeve Hrišćanskog života (8-12/1927) otac Justin izdao je u Prizrenu.
Justin Popović doktorirao je 1926. godine na atinskom Teološkom fakultetu. Tema nove njegove disertacije bila je: Učenje Svetog Makarija Egipatskog o tajni ljudske ličnosti i tajni njenog poznanja.
Na Karlovačkoj bogosloviji položio je marta 1927. godine profesorski ispit. Rad koji je tom prilikom odbranio ticao se pravoslavne asketsko-bogoslovske problematike i nosio je naziv „Gnoseologija Sv. Isaka Sirina“.
Nepokolebivo evanđelsko i svetootačko opredeljenje o. Justina i njegova istinoljubivost i pravdoljubivost (ispoljena još u detinjstvu), kao i kritika određenih pojava u tadašnjem javnom i crkvenom životu u tekstovima u časopisu „Hrišćanski život“, izazivali su žestok otpor izvesnih društvenih i crkvenih krugova.
Avgusta 1927. otac Justin je premešten (proteran) za profesora Prizrenske bogoslovije. Ovo premeštanje imalo je za cilj samo gašenje njegovog sve uticajnijeg časopisa, jer je već juna 1928. godine ponovo vraćen u Sremske Karlovce.
Iz Karlovačke bogoslovije Justin Popović je po drugi put udaljen 1930. godine.
Po odluci Svetog Sinoda, donetoj polovinom decembra iste godine, upućen je u pravoslavnu misiju u Potkarpatsku Rusiju u Češkoj, kao pratilac i pomoćnik Episkopu Bitoljskom Josifu (Cvijoviću).
U Češkoj, gde ostaje godinu dana, izuzetno uspešno je obavljao povraćaj u otačku veru nasilno pounijaćenih pravoslavaca. Tada mu je, za obnovljenu Lukačevsku eparhiju, ponuđen arhijerejski čin, ali je smireni o. Justin odbio to dostojanstvo.
Stoga, možda, po povratku u Srbiju Justin nije odmah vraćen na nastavnički posao, već je tek avgusta 1932. postavljen za profesora Bitoljske bogoslovije, gde će raditi dve pune školske godine. Tamo je nastala njegova prva knjiga Pravoslavne dogmatike.
Sredinom dvadesetih godina Justin Popović bio je i preko granica Srpstva već čuven kao svetootački pravoslavni bogoslov. Tako su ga godine 1928. pravoslavni mitropolit Poljske Pravoslavne Crkve i Varšavski univerzitet u više navrata pozivali da se prihvati Katedre dogmatskog bogoslovlja na odseku ovog univerziteta za studije pravoslavne teologije. S druge strane, veliki ruski bogoslov Nikolaj Glubokovski, koji je u to vreme predavao na Sofijskom univerzitetu, pisao je 1932. Patrijarhu Srpskom Varnavi da ocu Justinu omogući da „specijalno radi na pravoslavnom bogoslovlju, primenjujući svoja znanja, energiju i duhovno iskustvo“.
Tek februara 1934. izabran je Justin Popović za docenta Bogoslovskog fakulteta u Beogradu. Na dužnost profesora Uporednog bogoslovlja stupio je 21. decembra iste godine, da bi 15. januara 1935. održao pristupno predavanje pod naslovom „O suštini pravoslavne aksiologije i kriteriologije“. Kasnije, izabran je za profesora dogmatike.
U konkordatskoj borbi 1937. godine otac Justin bio je nedvosmislen i nepopustljiv branilac nezavisnosti i samosuštine Srpske Pravoslavne Crkve.
Justin Popović jedan je od utemeljivača Srpskog filosofskog društva, osnovanog na inicijativu Branislava Petronijevića 22. oktobra 1938. godine.
Treba reći da je dobro savladao i govorio više starih i modernih svetskih jezika: staroslovenski, grčki, latinski, rumunski, novogrčki, engleski, nemački, francuski.
U međuratnom periodu tekstovi o. Justina izlazili su u preko 20 časopisa i drugih različitih štampanih glasila pretežno, ali ne i jedino, crkvene periodike, u rasponu od Sremskih Karlovaca do Skoplja, među kojima izdvajamo sledeće: „Raskrsnica“, „Vera i život“, „Narodna odbrana“, „Duhovna straža“, „Crkva i život“, „Vesnik Srpske Crkve“, „Svetosavlje“, „Hrišćansko delo“, „Put“, „Bogoslovlje“, „Ideje“, „Hrišćanska misao“, „Pastirski glas“, „Pregled Eparhije Žičke“, „Žički blagovesnik“… Takođe, brojni su i prevodi oca Justina iz svetootačke i savremene pravoslavne misli objavljivani u međuratnoj crkvenoj štampi (Sveti Makarije Veliki, Sveti Isak Sirin, Sveti Jovan Kronštatski…).
Tokom Drugog svetskog rata otac Justin delio je sudbinu srpskog naroda i Srpske Crkve: živeo je po skrivenim srpskim manastirima prevodeći patrističke i hagiografske spise i baveći se egzegezom Novoga zaveta. Učestvovao je u pisanju Memoranduma Srpske Crkve o stradanju Srba u zloglasnoj NDH. Kako Univerzitet u Beogradu za vreme nemačke okupacije nije radio, nego su od 1942. godine samo obavljani ispiti, iako je profesorska komisija bila izabrala profesora Justina Popovića da obavlja ispite, nemačke vlasti su dugo odbijale da mu to odobre. Čuvena su njegova predavanja o Svetosavlju u Beogradu tokom 1944. godine, držana srpskoj školskoj omladini i studentima u porobljenoj Srbiji. Negde pred Svetog Savu 1944. godine, kada je vođa srpskog ustanka protiv okupatora i zlotvora Nemaca, ustaša i komunista, đeneral Jugoslovenske kraljevske vojske u Otadžbini, Dragoljub Mihailović, držao svoj Svesrpski svetosavski kongres u selu Ba pod Suvoborom, zatraženo je od Dražinog Ravnogorskog saveta da dr Justin Popović, kao najkompetentniji srpski teolog, da svoje pismeno mišljenje o odnosima Crkve i države, kakvi bi trebalo da budu u novoj srpskoj državi posle oslobođenja. Justin je napisao i dostavio na Ravnu Goru jedan tekst koji predstavlja izrazito pravoslavno, svetootačko viđenje odnosa Crkve i države.
Po dolasku nove komunističke vlasti u Jugoslaviju, 1945. godine, Justin je prognan sa Beogradskog Univerziteta (zajedno sa još 200 srpskih profesora), a zatim je i uhapšen i zatvoren. Uhapšen je u manastiru Sukovu kod Pirota i sproveden u beogradski zatvor, zajedno sa svojim duhovnim čedom, jeromonahom Vasilijem (Kostićem), koji će kasnije, kao Vladika Banjalučki, biti proganjan, a kao Episkop Žički još jednom biti u komunističkom zatvoru. Iz zatvora su o. Justin i o. Vasilije spašeni dolaskom u to vreme (novembra 1946) iz izgnanstva Patrijarha Srpskog Gavrila (Dožića). Zamalo streljan kao „narodni neprijatelj“, prof. Justin Popović proteran je iz Beograda, bez penzije, lišen ljudskih, verskih i građanskih prava. Menjao je manastire u kojima je boravio (Kalenić, Ovčar, Sukovo, Ravanica), ali nijedna obitelj nije smela duže da ga zadrži.
Po promislu Božijem, međutim, u jednom susretu u Beogradu u proleće 1948. godine, tadašnja igumanija svetoćelijska, mudra i odvažna mati Sara, pozvala je oca Justina u ženski manastir Ćelije kod Valjeva, gde on živi praktično u kućnom pritvoru od 27. maja 1948, radeći na svojim spisima i prevodima, služeći svakodnevno Božansku liturgiju, i kao predani duhovnik monahinjama i svem pobožnom svetu, kao učitelj i uzor brojnim naraštajima pravoslavnih srpskih i stranih bogoslova, kao „skrivena savest cele Srpske Pravoslavne Crkve i naroda“ (po rečima grčkog teologa i akademika Jovana Karmirisa).
Neprestano je praćen, često isleđivan u Udbi, ograničavana mu je sloboda kretanja i susreta, ali nikada nije bio ostavljen od ćelijskog sestrinstva koje je zbog i radi njega stradalo od bogobornih komunističkih vlasti.
Retko koji časopis posle Drugog svetskog rata, inače malobrojne crkvene periodike pod komunističkom okupacijom, usudio se da štampa koji tekst o. Justina, tako da posle 1945. godine beležimo tek četiri teksta objavljena u otadžbini, jedan u „Pravoslavnom misionaru“ (1958), dva u „Glasu Pravoslavne Eparhije Niške“ (1968, 1969), i četvrti u „Pravoslavlju“ (1969). Tome pridodajemo i dva objavljena u emigraciji, u „Amerikanskom srbobranu“ (1969) u Pitsburgu u Americi i u „Kalendaru Svečanik“ u Minhenu (1970).
Naročito je zapažena duhovnička delatnost oca Justina i njegovo živo i plodotvorno opštenje sa pravoslavnom braćom Rusima i Grcima. Ruski duhovnici su mu bili ispovednici, sa ruskim izbeglicama kod nas družio se doživotno, a grčke posetioce dočekivao je kao dolaznike iz apostolskih i svetootačkih vremena i krajeva. Kao čovek i duhovnik otac Justin je inače uvek bio otvoren, pun ljubavi za svako ljudsko biće, pogotovu za iskreno tražeću i žednu istine inteligenciju, a osobito za omladinu i studente. Mnogo je živih svedočenja da su njegova vera i vatrena odanost Hristu i Istini, duboka učenost i mudrost, pronicljivost i bogorečitost izvršili presudni uticaj na opredeljenje mnogih za monaški život. Zato je i pre i posle rata duhovno odgajio i u episkopsku službu uputio desetinu svojih učenika, a u svešteničku službu i monaški podvig na stotine i hiljade mladih duša.
Na svakom bogosluženju molio se sa obilnim suzama. Često se na molitvi u crkvi toliko rasplakao, da se ponekad i zagrcnuo, što su svi prisutni u hramu primećivali, mada je on nastojao da taj dar suza prikriva. Spominjao je na Svetim Liturgijama na stotine imena koja su mu pošiljana, lično ili pismima, od ljudi sa mnogih strana, koji su ga molili da se moli za žive i upokojene srodnike i poznanike. Uz ova imena ljudi su često davali ili slali novac, pa je to bio jedan od izvora prihoda za manastir Ćelije, a i za njegove lične troškove, koji su uglavnom išli na putovanje i nabavku papira za pisanje i kucanje mnogobrojnih radova, nastalih u tom ćelijskom periodu života i rada ovog neumornog Podvižnika, Mislioca, Bogoslova i Duhovnika, u srpskoj hrišćanskoj hiljadugodišnjici svakako jednoga od najvećih.
Justin nikada nije mogao biti vraćen na Univerzitet, na svoju katedru Dogmatike, ali su kod njega tajno dolazili mnogi univerzitetski profesori, ne samo teolozi, nego i sa drugih fakulteta, naročito lekari i psiholozi, a još češće pojedini pesnici i književnici na razgovore i savete. (Jedan od pisaca i pesnika, advokat Milan D. Miletić, nedavno je objavio predivnu manju knjigu ličnih „svedočenja o Svetom Avi Justinu“, pod karakterističnim naslovom „Zaljubljen u Hrista“, Beograd, 2002). Pogotovu mu je dolazila studentska omladina, koja se interesovala ličnim i opšteljudskim životnim problemima savremenosti. Zato je imao i sticao sve veći broj učenika. Imao je dosta prijatelja po Evropi i Americi, koji su ga tajno snabdevali onom najvažnijom novom teološkom i filosofskom literaturom, tako da je bio sasvim upućen u tokove savremenog zapadnog sveta i posebno zapadnog hrišćanstva. Nije ostajao ni van problematike savremenog ekumenizma, pa je kao plod tog njegovog interesovanja nastala knjiga „Pravoslavna Crkva i ekumenizam“ (izašla na srpskom i grčkom, u Solunu 1974; zatim na ruskom i rumunskom).
Upokojio se u Gospodu u dan svoga rođenja, licem na Blagovesti 1979. godine.
Ispraćen je svenarodno od mnoštva srpskog sveštenstva i naroda i od većeg broja pravoslavnih, Grka, Rusa, Francuza, jer je od mnogih njih, a naročito od svetogorskih monaha, još za života smatran za svetitelja. Do danas već ima preko deset ikona sa njegovim svetim likom, u Srbiji, Grčkoj, Francuskoj, Americi, a svetogorski monasi i drugi pravoslavci napisali su mu i tropar, kondak i druge delove Službe.
Njegov grob kraj manastirske crkve u Ćelijama postao je mesto pokloništva za mnoge pobožne duše, za pravoslavne širom Balkana, Evrope i Amerike. Blagodatna preporođajna čuda na njegovom grobu i po njegovim molitvama već su zabeležena, a očekuje se i njegovo skoro svečano unošenje u kalendar Svetih Srpske i vascele Pravoslavne Saborne Crkve.
Celokupni opus oca Justina obuhvata oko 40 tomova, a od toga je do sada objavljeno na srpskom oko 30, na grčkom 4, 7 tomova na francuskom i 1 na engleskom jeziku.
Brojni teološki radovi ave Justina, osim dogmatike i egzegetike, obuhvataju oblasti patristike, asketike, liturgike, kao i teme iz hrišćanske filosofije i posebno iz pravoslavne antropologije i na pravoslavlju zasnovane filosofije kulture.
„Čovek i Bogočovek“, naslov je koji bi mogao biti karakterističan i za svo njegovo bogoslovlje, jer u te dve teme, ili još tačnije i Justinu vernije: u toj dvojedinoj temi BOGO-ČOVEKA obuhvaćena je sva Justinova bogoslovska misao i životna filosofija, i više od toga: sva njegova duboka i složena ličnost, pavlovskih i dostojevskovskih dimenzija. To je ujedno i sveživotna Justinova misija mučenika ljudskog bića i misli, Proroka i Blagovesnika u našem veku i našem narodu, a ona se sastoji u krsnom, tužnoradosnom, raspeto-vaskrsnom svedočenju o Bogu i Čoveku, susretnutim i sjedinjenim, bez slivanja, umanjenja i gubljenja, u Hristu Bogočoveku, večnom Božanskom Logosu i Tvorcu, ali i Spasitelju i Osmislitelju čoveka i roda ljudskoga i svega sveta.
Blagovesnik ćelijski je isticao kako je svaki hrišćanin dužan da svojim životom „ispisuje i dalje Evanđelje Hristovo“. Shodno tom stavu i apostolskoj preporuci, njegov život je uistinu bio jedno „živo savremeno Evanđelje Hristovo“. Uopšte treba reći i naglasiti da je Prepodobni Justin Novi Ćelijski bio i ostao retka, svetootačka pojava u našem dvadesetom veku, skrivena ali neumitna savest Srpske Svetosavske Crkve i čitavog jevanđelskog, apostolsko-svetootačkog Pravoslavlja u svetu. To su mu priznavali još za zemnog života, a posle blaženog prestavljenja njegov ugled i uticaj sve više raste, bar kod onih koji imaju oči da vide i uši da čuju, kako veli Jevanđelje.
Skrivajući dar prozorljivosti, o. Justin nepogrešivo je poučavao, o čemu najrečitije svedoči sledeći primer: kada ga je otac Kleopa posetio u manastiru Ćelije, i zatražio tajinski savet da li da ostane na Svetoj Gori, otac Justin ga je posavetovao: „Oče Kleopa, ako odeš na Svetu Goru, pridodaćeš još jedan cvet u Vrtu Bogomajke. Ali kome ćeš ostaviti vernike? Tamo se, Sveti oče, moliš samo za sebe. A u zemlji se moliš za sve i možeš privesti Bogu mnogo duša lišenih poučitelja… Ja velim da ostaneš u zemlji, Sveti oče, da spaseš i sebe i da pomogneš spasenju drugih. To je najveće dobro delo sadašnjih monaha. Osobito sada, kada se borimo s bezverjem, sa sektama, sa religijskim indiferentizmom!“
